kolesteril ester transfer proteini ne demek?

Kolesteril ester transfer proteini (İngilizce ''Cholesteryl ester transfer protein'' veya onun kısaltması CETP; plasma lipid transfer protein olarak da bilinir), lipoproteinler arasında nötr lipitler, yani kolesteril ester ve trigliseritler taşıyan bir plazma proteinidir. Fizyolojik rolü, VLDL veya LDL taneciklerindeki trigliseritler ile HDL'deki kolesteril esterlerin yer değiştirmesini sağlamaktır. Aslında çoğu zaman kolesteril esterler ile kolesteril esterleri, trigliseritlerle trigliseritleri de birbiriyle değiştirir, ama bu değişimlerin net bir etkisi olmaz.

Genetik

CETP geni insanda 16. kromozomda, 16q21 konumunda yer alır.

Protein yapısı

X-ışını kristalografisi ile CETP molekülünün ince uzun, bir bumerang gibi eğri bir şekli olduğu bulunmuştur. Proteinin içi boydan boya tünel gibi oyuktur. Şekli çözülmüş olan kristal yapısında, proteinin içindeki oyukta yer alan iki kolesteril ester molekülü ve tünelin iki ucunu tıkayan iki fosfolipit molekülü görülmüştür. Tünelin orta kısmının daralmasına neden olacak mutasyonlar proteinin lipit taşıma etkinliğini yok ettikleri için, taşınan lipitlerin bu tünel boyunca kayması gerektiği öne sürülmüştür. Proteinin Karboksi ucunda bulunan oynak bir alfa sarmal vardır, bunun bir yüzü hidrofobik, öbür yüzü hidrofiliktir; bu sarmal olmazsa protein lipit taşıyamaz. Sarmalın liporotein yüzeyindeki lipitlerin yapısını bozarak nötür lipitlerin proteine ulaşmasını sağladığı öne sürülmüştür.¹

Hastalığa etkisi

CETP'nin işlevini artıran bazı ender mutasyonlar ateroskleroz ile ilişkilendirilmiştir.² Buna karşın, CETP genindeki I405V polimorfizmini bulunduran kişilerde daha düşük plazma CETP düzeyi olduğu ve bu kişilerin ortalama ömrünün daha uzun olduğu bulunmuştur.³ Ancak, hipertriglisemik hastalarda aynı polimorfizmi sahip hastalarda koroner kalp hastalıkları sıklığı daha yüksek olduğu görülmüştür.⁴ D442G mutasyonu, CETP düzeylerinin düşük olmasına ve HDL düzeylerini artırır. Bu mutasyonu taşıyanlarda koroner kalp hastlaıklarının daha sık olduğu bulunmuştur.⁵

Farmakoloji

Ateroskleroz ve koroner klap hastalıklarında HDL'nın koruyucu bir etkisi vardır, buna karşın metabolik sendrom gibi bazı hastalıklarda ise HDL düzeyleri düşüktür.⁶ CETP eksikliği HDL düzeylerini yükselttiği için CETP aktivitesini farmakolojik yolla azaltmak konusunda çeşitli ilaç şirketleri aktif olarak çalışmaktadırlar. Pfizer'in geliştirdiği torcetrapib adlı CETP inhibitörünün (hem tek başına hem de bir statin eşliğinde) HDL düzeylerini yükselttiği ve LDL'yi azalttığı (bir statinle beraber verilince) 2004'te yapılan bir araştırmada gösterilmiştir.⁷ Ancak, kardiyovasküler sonuçlar hayal kırıcı olmuştur; bu klinik çalışmaya katılan hastaların çoğunda hipertansiyon gelişmiş ve aterosklerozda bir farklılık meydana gelmemiştir.⁸⁹ Torcetrapib ve atorvastatin birleşik terapisinde kardiyovasküler vaka sayısı ve mortalite daha yüksek çıkmıştır.¹⁰ Başka ilaç şirketlerinin diğer CETP inhibitörleri üzerindeki klinik çalışmaları sürmektedir.¹¹¹²¹³